stellarium-data 0.14.3-1 / usr / share / stellarium / skycultures / arabic / description.be.utf8

<h2>Арабскія</h2>

<p>Гэта <em>арабская нябесная культура</em>, якая выкарыстоўваецца больш за тысячу гадоў, на яе значна паўплывала грэцкая астраномія, асабліва <em>астраномія Пталемэя</em>.</p>

<p style="text-align:center"><a href="http://www.ianridpath.com/startales/startales1b.htm" class='external text' rel="nofollow"><img src="Book_of_Fixed_Stars3.png" width="210" height="152" /><br /><span style="font-size:small">Выява Арыёна, як ён бачны зь Зямлі (зьлева) і люстэркава адбіты відарыс, з «Кнігі нерухомых зорак» Аль-Суфі (13 ст.). У гэтай вэрсіі Шчыт Арыёна стаў доўгім рукавом, тыповым для ісламскага адзеньня.</span></a></p>

<p><em>Пталемэй</em>, грэцкі астраном, што жыў і працаваў каля <em>100-178 гг. н.э.</em> у эґіпэцкай Александрыі, зьбіраў старажытныя грэцкія апісаньні 1.022 зорак у сваёй знакамітай кнізе <em>Вялікая сыстэма астраноміі</em>, больш вядомай пад скарочанай арабскай назвай <em>Альмаґест</em>. Каталёґ зорак Пталемэя складаўся з зорак, упарадкаваных у 48 сузор'яў, з ацэнкамі іхнай яркасьці, базаваўся, збольшага, на назіраньнях ранейшых грэцкіх астраномаў, такіх як <em>Гіпарх</em>.</p>

<p>Кніга Пталемэя была двойчы перакладаная на арабскую мову ў 9-м ст. і стала шырока вядомай. Многія арабамоўныя апісаньні зорак з Альмаґесту сталі шырока ўжывацца ў якасьці назваў зорак.</p>

<h3>Сузор'і</h3>

<p>Гэтая арабская нябесная культура выкарыстоўвае клясычныя грэцкія 48 сузор'яў. Гэтыя сузор'і былі апісаныя некалькімі арабскімі й ісламскімі аўтарамі. Адным з тых, хто значна паўплываў на арабскія назіраньні й вывучэньні зорак, — гэта астраном <em>Абу аль-Гусэйн Абд Аль-Рагман аль-Суфі</em> (903&nbsp;—&nbsp;986 гг.), таксама вядомы пад ягоным лацінізаваным іменем <em>Азофі</em>, які сыстэматычна пераправерыў каталёґ зорак Пталемэя. Аль-Суфі выпусьціў перагледжаную й дапоўненую вэрсію Альмаґесту Пталемэя ў сваёй галоўнай кнізе <em>Кітаб сувар фаль-кавакіб</em> (Кніга нерухомых зорак), скончанай каля 964 г. н.э. Пабудаванай на грэцкай астранамічнай спадчыне, праца Аль-Суфі утрымлівала сьпіс арабскіх уласных назваў зорак, іхных велічынь, вызначаных самім Аль-Суфі, і па два відарысы кожнага сузор'я, адзін як бачны на небе, а адзін перавернуты справа налева, як ён мусіць быць на нябесным ґлёбусе. Найстарэйшая з захаваных копій была вырабленая ягоным сынам каля 1010 г., яна захоўваецца ў бібліятэцы Бадлея ў Оксфардзе (MS Marsh 144).</p>

<p style="text-align:center"><a href="http://www.atlascoelestis.com/alsufi%20Suwar.htm" target="_top">Па гэтай спасылцы можна ўбачыць прыгожыя відарысы сузор'яў і прыклады табліц зорак са старога рукапісу кнігі Аль-Суфі.</a></p>

<p style="text-align:center"><a href="http://www.atlascoelestis.com/alsufi%20Suwar.htm"><img src="al_sufi_altre_006_copia.png" width="210" height="152" /><br /><em style="font-size:small">Кіт, якім ён бачны на небе</em></a></p>

<h3>Паходжаньне назваў зорак</h3>

<p>Незалежна ад паходжаньня, амаль усе назвы зорак належаць да старых часоў. Яны зьяўляюцца часткай агульнай культурнай спадчыны чалавецтва.</p>

<p>Афіцыйныя назвы зорак істотна абмежаваныя <em>старымі назвамі</em>, і, звычайна, толькі яркія зоркі маюць назвы. Бальшыня назваў зорак зьвязаная зь іхнымі сузор'ямі, напр., зорка  <em>Дэнэб</em>, што азначае <em>«хвост»</em> і пазначае адпаведную частку  <em>Лебедзя</em>.</p>

<p>Іншыя апісваюць саму зорку, такія як <em>Сырыюс</em>, што перакладаецца літаральна як <em>«пякучая»</em>, даволі трапная назва для найярчэйшай на небе зоркі. Даволі шмат заўважных зорак носяць арабскія назвы, у якіх <em>«аль-»</em> зьяўляецца артыклем, такім, як <em>the</em> у анґельскай, і часта стаіць сьпераду, напр., <em>«Альґоль», «крывасмок»</em>. Зь цягам часам ягонае ўключэньне стала адвольным, таму некаторыя назвы зорак арабскага паходжаньня часам падаюцца зь ім, а часам без. Бальшыня іншых назваў, атрыманых у спадчыну са старых часоў маюць грэцкае, лацінскае ці кітайскае паходжаньне.</p>

<p>Калі арабскія тэксты пачалі перакладацца на лаціну, з пачатку 12 ст., арабская традыцыя назваў зорак перайшла ў лацінскі сьвет. Аднак, гэта здаралася часта ў вельмі скажонай форме, што альбо зьмяняла значэньне, альбо, у крайніх выпадках, нараджала ўвогуле бессэнсоўныя словы. Некаторыя назвы былі памылкова перанесены з адной зоркі на іншую, так што назва можа нават адпавядаць зусім іншаму сузор'ю (грэцкаму ці арабскаму), а не таму, дзе зорка ў сапраўднасьці знаходзіцца.</p>

<p>Тым ня менш, нават з гэтымі заганамі, бальшыня назваў зорак, запазычаных з часоў Адраджэньня, маюць арабскае паходжаньне.</p>

<p>У мясцовых традыцыях народаў <em>ісламскіх зямель</em> на Арабійскай паўвысьпе й Сярэднім усходзе існавалі ўласныя назвы розных яркіх зорак, такіх як <em>Альдэбаран</em>, і яны, звычайна, разглядаюцца ў якасьці асобных зорак, які выяўляюць <em>жывёл ці людзей</em>. Напрыклад, зоркі, вядомыя нам як Альфа й Бэта Зьмеяносца, лічыліся імі <em>пастухом</em> і <em>ягоным сабакам</em>, а суседнія зоркі складалі абрысы <em>луга з авечкамі</em>. Некаторыя арабскія назвы былі ўжо настолькі старыя, што іхнае значэньне было згубленае нават для Аль-Суфі й ягоных сучасьнікаў, і яно застаецца невядомым дасюль. Іншыя назвы зорак, якія выкарыстоўваліся Аль-Суфі й ягонымі суайчыньнікамі былі наўпростым перакладам апісаньняў Пталемэя. Напрыклад, назва <em>Фамальгаўт</em> паходзіць ад арабскага апісаньня <em>«рот паўднёвай рыбы»</em>, што адпавядае апісаньню ейнага становішча, зробленага Пталемэем у Альмаґесьце.</p>

<h3>Вонкавыя спасылкі</h3>

<ul>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Abd_al-Rahman_al-Sufi" class='external text' rel="nofollow">Абд аль-Рагман Аль-Суфі</a>, артыкул на анґламоўнай Вікіпэдыі.</li>
<li><a href="http://www.atlascoelestis.com/alsufi%20Suwar.htm" class='external text' rel="nofollow">Выявы сузор'яў, зробленыя Аль-Суфі</a>, відарысы з рукапісу кнігі Аль-Суфі з прыкладамі мастацкіх выяваў й табліц зорак.</li>
<li><a href="http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b60006156.image.f7.pagination" class='external text' rel="nofollow">Арыґінал рукапісу «Кітаб сувар аль-кавакіб» (Кнігі нерухомых зорак) Улукбэка</a> у парыжскай лічбавай бібліятэцы «Ґаліка».</li>
<li><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Arabic_star_names" class='external text' rel="nofollow">Сьпіс арабскіх назваў зорак</a>, артыкул на анґламоўнай Вікіпэдыі.</li>
<li><a href="http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Topics/astronomy/_Texts/secondary/ALLSTA/home.html" class='external text' rel="nofollow">Рычард Гінклі Ален: Назвы зорак — іхнае веданьне й значэньне.</a>.</li>
<li><a href="http://www.muslimheritage.com/article/arabic-star-names-treasure-knowledge-shared-world" class='external text' rel="nofollow">Ісламская навуковая спадчына</a>, артыкул:<br /> Арабскія назвы зорак: скабонка ведаў, разьдзеленая ўсім сьветам.</li>
</ul>

<h3>Выражаем падзяку</h3>

<ul>
<li><a href="http://www.jas.org.jo/forum/viewtopic.php" class='external text' rel="nofollow">Арабскаму астранамічнаму форуму.</a></li>
<li><a href="http://www.icoproject.org/star.html" class='external text' rel="nofollow">Праекту дасьледаваньня ісламскага паўмесяца</a> за дазвол выкарыстоўваць іхныя сьпісы «арабскіх» сузор'яў і назваў зорак.</li>
<li>Камандзе перакладчыкаў Stellarium на арабскую</li>
</ul>

<h3>Крыніца</h3>
<ul>
<li lang="fr"><a href="http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b60006156.image.f7.pagination" class='external text' rel="nofollow">Bibliothéque Nqtionqle de France; Départment des manuscrits, Arabe 5036</a> / gallica.bnf.fr</li>
</ul>

<h3>Стваральнікі</h3>

<p>Арабскія назвы зорак сабраў і дадаў да Stellarium: <em>Халід Альджаджы</em></p>

<p>Лініі й відарысы арабскіх сузор'яў падрыхтаваў: <em>Кутайбаа Акраа:   kutaibaa@gmail.com</em></p>

<p>Пераклад зроблены паводле анґельскага перакладу Кутайбаа Акраа</p>