stellarium-data 0.15.0-1 / usr / share / stellarium / skycultures / aztec / description.be.utf8

<h2>Ацтэцкія</h2>

<p><img src="aztec0.png" width="150" height="146" align="left" />Для старажытных ацтэкаў веданьне начнога неба й руху зорак мела вялікую важнасьць для іхных календароў і вымярэньня сельскагаспадарчых і рэліґійных цыкляў. Аднак значная частка гэтых ведаў была страчаная праз гішпанскую заваёву, якая адбылася ў кантынэнтальнай Амэрыцы ў 16 ст.</p>

<p>Элемэнты грамадзтва ацтэкаў, такія як культура, эканоміка й навука, захаваліся ў выглядзе <em>tlacuilos</em>, гэтае слова паходзіць ад старажытна-ацтэцкага слова <em>tlacuiloa</em>, што значыць <em>пісьмо з рысункамі</em>. Гэтыя Tlacuilos захоўваліся ў <em>amoxcalli</em>, слова паходзіціць ад amoxtli (кнігі) і calli (дом). Пазьней яны сталі вядомыя як <em>кодэксы</em>; слова паходзіць ад лацінскага Codex (напісаная кніга).</p>

<p>Пасьля гішпанскай заваёвы мноства дагішпанскіх кодэксаў было зьнішчана, іхная асаблівасьць была ў тым, што яны былі нарысаваныя на розных матар'ялах: на скуры аленя, паперы <em>аматэ</em>, баваўнянай тканіне, і яны ня мелі тэксту, а толькі рысункі ці <em>glifos</em>. Аднак зборы запісаў цэнтральнаамэрыканскіх мытняў працягваліся да гішпанскай заваёвы дзякуючы працы некаторых індзейцаў і некаторых гішпанскіх сьвятароў, гэтыя кодэксы вядомыя як Каляніяльныя кодэксы, спосаб іх рысаваньня зьведаў значныя зьмены за кошт новых мэтодык рысаваньня й новых матар'ялаў, імпартаваных з Эўропы, а таксама дабаўленьня тэкставых апісаньняў на гішпанскай і ацтэцкай мовах.</p>

<h5 style="text-align:center"><img src="edificios.png" width="321" height="156" /><br />
<em>Астранамічныя пабудовы</em></h5>

<p>На жаль, з захаваных кодэксаў да нас дайшла толькі малая частка астранамічных ведаў ацтэкаў. Наступны відарыс зьяўляецца адной зь нешматлікіх крыніц, якія ўтрымліваюць назвы сузор'яў і астранамічных зьяваў, вызначаных ацтэкамі, ён узяты з <em>Primeros Memoriales</em> (Першых помнікаў), каляніяльнага рукапісу 16-га ст., напісанага Фраем Бернардына дэ Саагунам.</p>

<p><img src="Primeros_Memoriales.png" width="399" height="351" /></p>

<p>Ніжэй ідзе тлумачэньне некаторых фігур на небе ацтэкаў, прысутных у Stellarium.</p>

<h4 style="clear:both">Mamalhuaztli</h4>

<p><img src="mamalhuaztli_t.png" width="100" height="107" hspace="7" align="left" />Старажытныя ацтэкі вызначалі Пояс Арыёна як Mamalhuaztli, ён выяўляўся як драўляныя палкі, якія выкарыстоўваліся каб запаліць новы агонь на сьвяце, якое мэксыканцы й іхныя суседзі адзначалі кожныя 52 гады, яно называлася <em>toxiuh molpilia</em>, што значыць «зьвязваньне гадоў», і супадала з пачаткам новага году, як называўся <em>xiuhtzitzquilo</em>.</p>

<p><img src="mamalhuaztli_image.png" width="147" height="135" /></p>

<h4 style="clear:both">Tianquiztli</h4>

<p><img src="Tianquiztli_T.png" width="100" height="107" align="left" />Ґрупа зорак, вядомая нам як Плеяды, сымбалізавала мэксыканцам <em>Tianquiztli</em>, што значыць рынак, напэўна з-за натоўпаў, якія зьбіраюцца на ім, яго звычайна адлюстроўвалі адным ці двума чалавекамі ўнутры кола з таварамі.</p>

<p style="text-align:center"><img src="tiaquitztli_image.png" width="141" height="141" /></p>

<p>Сёньня ў Мэксыцы неафіцыйныя ці вулічныя рынкі называюць словам <em>Tianguis</em>.</p>

<h4 style="clear:both">Citlaltlachtli</h4>

<p><img src="citlaltlachtli_t.png" width="100" height="107" align="left" />Сузор'е Блізьнят называлі <em>Citlaltlachtli</em>, што значыць «гульня зорак зь мячом». Гэтая гульня мела рытуальнае значэньне, для яе выкарыстоўвалі мяч з натуральнай ґумы. Казалі, што рух мяча па полі для гульні адпавядае руху сонца й месяца.</p>

<h4 style="clear:both">Xonecuilli</h4>

<p><img src="xonecuilli_t.png" width="100" height="107" align="left" />Сузор'е Вялікай мядзьведзіцы, вызначалі як <em>Xonecuilli</em>, што значыць «зьвіхнутая нага», яно зьвязана з Nanahuatzin, хворым і бедным богам са зьвіхнутымі нагамі, пакрытага нарывамі й болькамі, які ахвяраваў сабой, каб стаць <em>Tonatiuh</em>, богам сонца.</p>

<p style="text-align:center"><img src="nanahuatzin.png" width="141" height="138" /></p>

<p>Напэўна, гэтае сузор'е можна атаесамляць з Паўднёвым крыжам і зоркамі вакол яго, як паведамляе <em>Тэцацамак</em>. Зь іншага боку, Сааґун кажа пра ягонае падабенства да хлеба, вырабленага ў форме літары S, называнага ацтэкамі <em>xonecuilli</em>.</p>

<p style="text-align:center"><img src="xonecuilli_Glifo.png" width="300" height="149" /><br /><em>xonecuilli</em></p>

<h4 style="clear:both">Citlalcolotl</h4>

<p><img src="colotlixayac_t.png" width="100" height="100" align="left" />У адпаведнасьці з Фларэнційскім кодэксам Сааґуна, ягоныя інфарматары вызначалі ґрупу зорак, вядомую як <em>Citlalcolotl</em>, зорка скарпіёна. У сваю чаргу Тэцацамак таксама згадвае зорку скарпіёна, і называе яе <em>Colotlixayac</em>, твар скарпіёна.</p>

<h5 style="text-align:center"><img src="colotlixayac_image.png" width="158" height="266" /><br /><em>Парыскі кодэкс</em></h5>

<p>Скарпіён зьяўляецца ў разьдзеле «Задыяк» Парыскага кодэкса, у гэтым кодэксе значкі фіґур жывёл вісяць на целе Нябеснага дракона.</p>

<h3 style="clear:both">Высновы</h3>

<p>Варта зазначыць, што ўсё яшчэ працягваюцца спрэчкі наконт інтэрпрэтацыі некаторых з гэтых сузор'яў, і, вядома, мусяць быць іншыя сузор'і. Любыя камэнтары й супраца дзеля захаваньня зорных ведаў і значэньня культуры ацтэкаў заўжды вітаюцца.</p>

<h3>Вонкавыя спасылкі</h3>

<ul>
  <li><a href="http://biblioteca.itam.mx/estudios/estudio/letras30/notas3/sec_1.html">Fuego Nuevo</a></li>
  <li><a href="http://www.montero.org.mx/constelaciones.htm">Constelaciones Prehisp&#225;nicas</a></li>
  <li><a href="http://www.jstor.org/stable/660290?origin=JSTOR-pdf">Пытаньне задыяку ў Амэрыцы (анґ.)</a></li>
  <li><a href="http://www.windows2universe.org/mythology/aztec_culture.html">Aztec Mythology</a></li>
  <li><a href="http://www.iconio.com/ABCD/F/INDEX.PDF">Los c&#243;dices de M&#233;xico</a></li>
  <li><a href="http://es.wikipedia.org/wiki/C%C3%B3dices_coloniales_de_M%C3%A9xico">Los c&#243;dices coloniales de M&#233;xico</a></li>
  <li><a href="http://www.traduccionliteraria.org/1611/esc/america/sahagun.htm">Real c&#233;dula prohibiendo la historia general de las cosas de Nueva Espa&#241;a de Fray Bernardino de Sahag&#250;n</a></li>
  <li><a href="http://commons.wikimedia.org/wiki/User:Akapochtli">Akapochtli</a></li>
  <li><a href="http://books.google.com.mx/books?id=kxPjdY1PJjEC&amp;pg=PA118&amp;lpg=PA118&amp;dq=Colotlixayac&amp;source=bl&amp;ots=F6xlTU1rer&amp;sig=9q_8ApdMTw5l9kagolArj5cPSMk&amp;hl=es&amp;ei=xoMeS8ToJoS1tgfpwv2cCg&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=5&amp;ved=0CBsQ6AEwBA#v=onepage&amp;q=Colotlixayac&amp;f=false">Iconograf&#237;a mexicana, Volumen 3</a></li>
  <li><a href="http://www.famsi.org/spanish/mayawriting/codices/paris.html">El C&#243;dice Par&#237;s</a></li>
  <li><a href="http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/biblioteca/literatura/leyenda/mexicas/mexsolun.html">El nacimiento del sol y la luna</a></li>
  <li><a href="http://aulex.org/nah-es/">Diccionario n&aacute;huatl - espa&#241;ol en l&#237;nea en AULEX</a></li>
  <li><a href="http://sepiensa.org.mx/contenidos/fd_depo/nahuatl/tlach_1.html">Tlachtli</a></li>
</ul>

<h3>Выражаем падзяку</h3>

<ul>
  <li>Хаўеру Ґомэзу Сандавалю</li>
  <li>Марце Патрысіі Рывэры</li>
  <li>Эмілію Рамону Баланьясу Ґеру</li>
  <li>Гектару Вэґу</li>
  <li>Рафаэлю Рохасу Сэґавіяну</li>
  <li>Хуану Кабалеру</li>
  <li>SAAGS</li>
</ul>

<h3>Стваральнік</h3>

<p><strong>Энрыке Ґомэз Кандэларыя</strong><br />
  <a href="mailto:aldeaglobal@gmail.com">aldeaglobal@gmail.com</a><br />
  <a href="http://www.wirikuta.org/comala">http://www.wirikuta.org/comala</a></p>

<p>Пераклад зборлены паводле анґельскага перакладу Рафаэля Рохаса Сэґавіяна</p>